yabancı kelimeler öğrenelim: part deux.

Cuma günü eski ofisime yerleştikten sonra sunucu odasına gidip, buradayken kullandığım, her türlü sanal kahrımı çekmiş canım (cânım) bilgisayarım ‘hüsniya’yı taşıdım. Bilgisayalarıma isim verirken uzun uzun düşünürüm – sanırım bu akademik ortamlarda sıkça rastlanan bir durum:

Bilbao Kristallografik Sunucusu (http://www.cryst.ehu.es), birbirinin aynısı iki sunucuda çalışıyor: Cowboy & Bebop; ofisteki bilgisayarlarım Mois & Manu; yedek sunucumuz Mecano (80’lerin İspanyol grubu, deneyin seversiniz: Mecano – Una Rosa Es Una Rosa); laptop’ım Barselonalı Delafe y Las Flores Azules (Delafe y Las Flores Azules – Espiritu Santo) grubundan "Delafe" – BCS’e aldığımız son makineye Hobbes ismini vermek üzereyken, sevgili Hans‘ın anısına, onun adını koyduk. Sunucu odasına gittiğimde hüsniya beni bekliyordu – "hüsniya", ya da doğru yazılışı ile "Hüsniye" cânım anneannemin ismiydi ama vaktiyle bir komşusu ona hep "Hüsniya!" diye seslendiğinden, ben de öyle derdim. Gemma klavyenin, mouse’un, ekranın üzerini etiketlemiş "teclado de husniya", "mouse de husniya", "pantalla de husniya", niye bilmem, duygulandım işte.

Hüsniya’yı ofise taşıyıp sistemi açtıktan sonra geçen seneden beri çalıştırılmamış mail ve feed reader programım, birikmiş binlerce mesajı indirmeye başladılar. Ubuntu’da bir türlü istediğim gibi bir feed reader bulamadığımdan (ah Windows’un Sharp Reader’ı ah!..), google reader kullanıyordum, sonra o kapanınca, feedly’ye geçmiştim ama işte hüsniya’da Liferea kalmış. Şöyle bir bakarken bir ara takip ettiğim Kediler ve Kitaplar blog’unun girişlerini gördüm, özellikle de "Farklı Kültürlerden Tercüme Edilemeyen Sözcükler" başlıklı girişler dikkatimi çekti.

Kelimeler, kelime haznemiz, sonuçta düşüncemizin derinliğiyle doğrudan bağlantılı. Benim için fazla muhafazakar olsa da, hakikaten takdir ettiğim Neil Postman, "Amusing Ourselves to Death" kitabında ortamın mesajı ne kadar kısıtladığını anlatırken (merak etmeyin, McLuchan’ın hakkını da veriyor), nasıl kızılderililerin duman mesajını kullanarak felsefe tartışamayacağımızı söyleyip, benzer bir şekilde de televizyonun entellektüel bir tartışma/gelişme/evrilme için uygun olmadığını yüzümüze vurur. Neyse, ne diyordum, hah, kelimeler. Meşhur geyiktir (doğrudur da büyük bir ihtimalle ama kullanıla kullanıla klişeden bile düşüp geyik oldu), işte Eskimo dilinde (çok ayıp, Inuit diyoruz Emre Bey) buzun hallerine dair 28 farklı kelime olduğundan dem vurulur. Schopi sağolsun, benim en sevdiğim (takdir ettiğim diyelim) iki kelime Almanca’dan, vaktiyle buraya da yazmıştım: Weltschmerz ve Sehnsucht. İşte böyle tek kelimeyle güzelce ifade edilip de, başka dilde dank-karşılığının (yani birebir karşılayan tek kelimelik karşılık) olmadığı kelimeler var, takdir edersiniz ki. Kediler ve Kitaplar derin derin, üç girişte incelemiş, resimli, cicili bicili: bir iki üç; İspanyolca’ya özel bir giriş daha buldum çok da aramadan babbel diye bir yerde. Sonra ben de düşündüm (aaaa!). Aldığım notlara geçip, bu girişi de bitirelim, Bilbao’dan selamlar sevgiler!

  • Weltschmerz: Dünyanın durumundan, halinden gelen acı (Schopi iyi bilir bunu)
  • Sehnsucht: Belirsiz (adı konulmamış) bir şeye duyulan özlem, arzu
  • Schadenfreude: Başkasının acısından zevk almak (sandığınız kadar gaddar bir şey değil, her slapstick komedi filminde karşımıza çıkar – Çıplak Silah’taki OJ sahnesini ele alın mesela, ya da Şarlo / Mr. Bean filmlerini)
  • Fremdscähmen: Başkasının başına gelen utanç verici bir olayı izlerken sizin de utanmanız (İngilizler ve İspanyollar buna "ikinci el utanç" & "başkasının utancı" karşılıklarını bulmuşlar ("second-hand embarrassment" & vergüenza ajena") – böyle çok dizi izlemişliğimiz vardı ama şimdi hiçbirini hatırlayamadım, onun yerine şuradakilere bakabilirsiniz (NSFW), hatırladım bir tanesini bu arada: Web Therapy tabii ki! Bir noktada artık daha fazla seyretmeye dayanamayıp bırakmıştık çok süper bir dizi olmasına karşın…

(Kediler ve Kipatları açtım şimdi önüme, orada da vardı birkaç tane beğendiğim)

  • Culaccino (İtalyanca’dan – üsttekilerin hepsi Almanca’dandı bu arada): Soğuk bir bardağın masaya konduğunda bıraktığı ıslak iz
  • Jayus (Endonezyaca imiş): Çok kötü anlatılmış ve çok kötü olan bir fıkranın tam da bu sebepten dolayı güldürmesi
  • Komorebi (Japonca): Yaprakların arasından süzülen güneş ışığı
  • Fernweh (Almanca): Hiç gitmemiş olduğunuz bir yeri özlemek (bunu çok sevdim)
  • Ohrwurm (bu da Almanca’dan): İnsanın kafasına bir şarkının takılması
  • Ghiqq (Farsça imiş): Su kaynadığında çaydanlıktan çıkan ses
  • Iktsuarpok (Eskimo dili): Birisini beklerken duyulan tedirginlik hissi
  • Mamihlapinatapei (Yaghan dili – artık neresiyse! Ama buna da bayıldım): İki tarafın da bir şeyleri başlatmaya hazır olup da konuşamayıp, birbirlerine attığı bakış
  • Tsundoku (Japonca): Bir kitabı alıp, okumayıp, diğer okunmamış kitaplarla aynı kaderi paylaştırmak
  • Duende (İspanyolca): Bir sanat eserinin derinden etkilemesi
  • Gufra (Arapça’dan): Bir avuca sığabilecek su miktarı
  • Age-Otori (Japonca): Saç kesiminden sonra, daha kötü görünme ("edimi" 8P)
  • Palegg (Norveççe): Bir dilim ekmeğin üzerine konabilecek/sürülebilecek şeyler (süper! Haydi Norveç’e taşınalım!)

Bunlar da benim aklıma gelen, "Nurullah Ataç yaşasaydı da, rica etseydim tilcik kondursaydı" dediğim şeyler:

  • Bir kere daha deneyince, bu kez olacağı inancı/düşüncesi (haydi ben uydurayım madem Ataç yok: "Busefin")
  • Yabancı bir ülkede bulunup, birbirini tanımayan iki kişinin, aynı ülkenin vatandaşı olduklarının farkına varamayıp, bulundukları ülkenin (ya da ortak bir başka dilde) birbirleriyle konuşması ("yanılca")
  • Atıl bir eşyanın (örn. kitapta kalınan yeri işaretlemek üzere sayfaların arasına vaktiyle konmuş bir kağıt mendilin) sırf uzun zamandır durduğu için bir çeşit manevi değer kazanıp, atılamaması ("incilenmek")
  • Sadece bir kişi için önemli/manevi değeri olan (örn. bir şekilde kendisini mutlak bir kazadan kurtarmış olan bir taş parçası) fakat hikayesi bilinmedikçe alalede olan eşya ("sadebana")
  • Bir iletişim eyleminde (örn. telefon çalması, SMS/mail geldi uyarısı…) gönderenin sevilen kişi olduğunun düşüncesiyle heyecanlanmak fakat bunun yanlış alarm olması ("patlam (çıkmak)")

Bu kadar.

“yabancı kelimeler öğrenelim: part deux.” için 7 yorum

  1. Alamanca — Almanlar bu işi biliyor mirim. Ben de “Fernweh”i çok severim ama “Ohrwurm” da müthiş değil mi?

  2. ohrwurm — Gerçi bakmışsındır ama, ohr: kulak, wurm: kurt/solucan => “kulakkurdu” imiş.

    Fernweh… Fern: uzak, weh: sızı => “uzaksızı”

    güzel, güzel…

  3. Zugzwang — Geçen gün okuduğum kipatta (“The Three-Body Problem” / Cixin Liu) karşıma “syzygy” çıktı — astronomik kütlelerin aynı hizaya gelmesi anlamına geliyormuş (kitapta üç güneş eyliyor bu hareketi).

    Zugzwang’ı bilmiyordum. Go’yu sevmem ama takdir ettiğim özelliklerinden birisidir pas geçme hakkı. Satrançta benim bildiğim Kasparov’un “piton taktiği” bunun üzerine oynar – rakibi yanlış hamle yapmaya zorlar (ama şimdi internetten aradım da bulamadım, uydurmuş olabilirim).

  4. 18. yüzyılın ortalarından bu yana “Serendipli Üç Şehzade” masalından yola çıkılarak türetilmiş bir sözcüğü var İngilizce’nin: Serendipity; aranmakta olmayan değerli/hoşlanılır bir şeyin insanın karşısına çıkıvermesi anlamında kullanılan… Elbette, aranmayan şeyin bulunması, olacak şey değil. Ne var ki “aranmama”yı “o anda aramakta olmamak” ya da “aranması gerektiği düşünülen yerde aramakta olmamak” diye yorumlarsak, birçok kişinin su “Serendiplilik”ten (az ya da çok) pay aldığını kestirebiliriz. Serendip yağmuru benim de tarlama yağmıştır ara ara.

    Bilge Karasu, “Ne kitapsız ne kedisiz”den detay.

    Dün Düşes’le bir tartışmaya girdik (limon! sirke!), olay (“Bilge Karasu’nun ara verdiği kitap olmuş mudur?” vs. “Bilge Karasu Fransız Teğmeninin Kadını kitabına ara vermiş olabilir mi?”) genelde olageldiği üzere yine benim yanlış anlamam menşeili imiş, tatlıya bağlandı, neyse, işte onun mahkemeye kanıt olarak sunduğu delili bugün kitaplıkta nihayet bulup incelerken rastladım yukarıdaki inciye. Enter yıl: 2000, film: Zero Effect, güzel insan: Betül, vecize:

    Daryl Zero: Now, a few words on looking for things. When you go looking for something specific, your chances of finding it are very bad. Because of all the things in the world, you’re only looking for one of them. When you go looking for anything at all, your chances of finding it are very good. Because of all the things in the world, you’re sure to find some of them.

    Hoş detay: bir alıntıyı, alıntı olduğunu belirtmek için italik yazarken, alıntıdaki italik kısımların düz şekilde yazılagelmesi. 8)

Emre Sururi için bir cevap yazın Cevabı iptal et

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir