(Biraz daha azaltırsam yazmayı sanırım Emre Bey (ev sahibi) kapının önüne koyacak beni, demedi demeyin; bu gördüÄŸünüz son yazım olabilir yani. Herneyse.)

Son birkaç yıldır pek fırsat bulamamıştım ama son zamanlarda kendimi biraz felsefe okumaya verdim. Ha, diyeceksiniz ne oldu da artık fırsatım var; bir ÅŸey olmadı aslında. Biraz daha az sosyalleÅŸmeye çalışıyorum, kendimi eve biraz daha kapatmaya; bir de akÅŸam belli bir saatten sonra 'iÅŸ'le ilgili (a.k.a. fizik) ÅŸeylerden uzak durmaya. ÖÄŸrendiklerimi siz sayın okuyucularımla paylaÅŸacağım ÅŸimdi. Aslında Oruç Aruoba'dan yazacaktım birÅŸeyler, belki ev sahibim de lafa dahil olur filan diye, ama ÅŸimdilik fikrimi deÄŸiÅŸtirdim, alakasız bir ÅŸey yazacağım.

Bilenler bilir, bilmeyenler de öÄŸrensin, Bertrand Russell'ın "(Bir) Batı Felsefesi Tarihi" diye hoÅŸ mu hoÅŸ bir kitabı vardır. Birinci ağızdan yazılmış, arada "Bu adam da böyle demiÅŸ ama bence uydurmuÅŸ!" ÅŸeklinde yorumlar filan bulabileceÄŸiniz, nesnel görünmeye çok da kasmayan bir kitap. ÖÄŸrenciliÄŸimde (lise/üniversite diyelim, hala öÄŸrenciyim zira) çok özenirdim, gider gelir bakardım Dost Kitabevi'nde; ama pek bir pahalıydı, alamazdım. Geçen (üç yıl filan önce) burda (a.k.a. gurbet) bir kitapçıda ingilizcesine denk geldim; telif hakkı çoktan mort olduÄŸu için de sudan ucuz bir fiyata satıyorlardı, hemen aldım. Ara ara üçbeÅŸ sayfa okuyorum. Bugün Spinoza bölümünü bitirdim. Pek hoÅŸuma giden birÅŸeyler vardı, onları yazayım dedim. Åžöyle görüÅŸleri varmış kendisinin: 

"Spinoza thinks that, if you see your misfortunes as they are in
reality, as part of the concatenation of causes stretching from the
beginning of time to the end, you will see that they are only
misfortunes to you, not to the universe, to which they are merely
passing discords heightening an ultimate harmony."

Yani Spinoza demiÅŸ ki, başınıza bir bela geldiÄŸinde ah vah etmeyin, evrenin iÅŸleyiÅŸi içinde bu başınıza gelenler kötü deÄŸildir, iÅŸlerin doÄŸal seyridir. Hoca da durur mu, yapıştırmış cevabı: 

"I cannot accept this; I think that particular events are what they are, and do not
become different by absorption into a whole. Each act of cruelty is
eternally a part of the universe; nothing that happens later can make
that act good rather than bad, or can confer perfection on the whole
of which it is a part." 

Yani Russell diyor ki "Spinoza halt etmiÅŸ; tamam, evrenin bir gidiÅŸatı olabilir ama bu bizim başımıza gelenlerin iyi ya da kötü olduÄŸunu deÄŸiÅŸtirmez. YediÄŸin dayak hala dayaktır, acıtır."

Burda durup biraz da bu arkadaÅŸların geldikleri çaÄŸa ve ortama bakmak lazım. Spinoza Russell'a göre daha eskilerden; insanların ideal düÅŸünceleri, kusursuz ahlak sistemlerini filan kovaladığı bir dönemden. Russell ise bildiÄŸiniz 20. Yüzyıl insanı: KiÅŸinin hissettiklerinin önemsiz olabileceÄŸini kabul edemiyor amcam. Yani biz burda Spinoza - Russell özelinde aslında zamanların ruhlarının tartışmasını görüyoruz.

(Ya bu arada sormadan edemeyeceÄŸim; niye bu kadar ciddi yazıyorum ben?) 

Hikayenin sonunda Bertrand Amca Spinoza'ya biraz hak veriyor gibi yapıyor: 

"Nevertheless, when it is your lot to have to endure something that is
(or seems to you) worse than the ordinary lot of mankind, Spinoza's
principle of thinking about the whole, or at any rate about larger
matters than your own grief, is a useful one. There are even times
when it is comforting to reflect that human life, with all that it
contains of evil and suffering, is an infinitesimal part of the life
of the universe."

Yani "Spinoza halt etmiÅŸ olabilir; ama yine de bütün dertler sizi bulduÄŸunda Orhan Gencebay dinleyip aÄŸlamaktansa 'Evrenin sonsuzluÄŸunda ÅŸu başıma gelenler nedir ki? Hepsi önemsiz bunların.' demek sizin için daha rahatlatıcı olur..."

DoÄŸru mu bu hakkaten? Belki...düÅŸündüm, emin olamadım. 'Ruhsal Acı' diye bir ÅŸeyin var olduÄŸundan emin deÄŸilim galiba. Åžöyle diyeyim: Ayak serçe parmağınızı sertçe masanın ayağına vurduÄŸunuzda bir ÅŸey hissediyorsunuz. Ä°ÅŸte o ÅŸeye acı diyoruz, ve o ÅŸey gerçekten var. Mr. Spock gibi "Acı zihinsel bir durumdur, istersem hissetmem." demek gibi bir yeteneÄŸimiz maalesef yok. Ha, tepkimizi azaltabiliriz, oturup aÄŸlamayabiliriz mesela; ama o anda o acıyı hissederken oturup da Russell'ı düÅŸünemeyiz, di mi? Beynimiz "ayak ÅŸerçe parmağıııııı!!!" diye bağırıp duruyor böyle durumlarda, ve kolay kolay da susmuyor. Ä°ÅŸte bunun kadar ÅŸiddetli ama sadece ruhsal olan bir acı olduÄŸundan emin deÄŸilim ben: Güçlü bir bünyenin filozofculuk oynayıp, "sorun deÄŸil bu, istersem unuturum" deyip de unutamayacağı bir acı var mı? Belirli ÅŸartlar altında (yalnızlık, sayrılık, abazalık gibi durumlarda) hakkaten dünyanın sonu gelmiÅŸ gibi hissediyoruz ama sonra dönüp bakınca 14'lük veletlerin komik aÅŸk acılarına benzemiyor mu bütün geçenler içimizden? 

   Artık blog yazmaz oldum, yazsam bile en büyük ÅŸebeklikleri mutfakta yaptığım için en popüler konu olan mutfak macelarımı yazmaz oldum. E 5 yılın sonunda makarnayı yakmamayı öğrendim, eskisi kadar et yapmıyorum, yapsam da suyunu bırakacağını hesaplamayı beceriyorum artık. Haliyle size anlatmaya deÄŸecek malzeme çıkmıyor.

   Ama korkmayın! GeçtiÄŸimiz günlerde sakarlık konusunda yeni bir çığır açtım. Gülecek, dalga geçecek, ve hatta torunlarınıza anlatacak (kısaca bu blog'u hala okuduÄŸunuza deÄŸecek) güzel bir hikayem var.

   Efendim, öncelikle biraz istatistiksel fizik ile baÅŸlayalım. Konunun gidiÅŸatı açısından önemli, atlamayınız. Biliyorsunuz, suyun buz ve buhar halleri var. Bunlara fizikte 'faz' diyoruz biz. Ben ilkokuldayken bize üç diye öğretmiÅŸlerdi bunları; katı, sıvı, gaz. Ortaokulda filan "E hocam plazma ne o zaman?" diye hoca sinir eder/ilgi çekmeye çalışırdı sınıfın ukala öğrencileri. (Evet, biliyorum, kızlar fizik bilgisinden etkilenmiyorlar.) Åžimdi sorsanız Bose-Einstein yoÄŸunlaşıklarından, Kuark-Gluon plazmalarına, yok daha olmadı topolojik yalıtkanlara kadar seksen tane faz çıkmış ama benim mutfağımın sınırları içerisinde katı-sıvı-gaz'dan ötesini kaale almamıza pek gerek yok.

   Takdir edersiniz ki bu fazlar arasında geçiÅŸler olabiliyor, mesela suyu dondurursanız sıvı fazdan katı faza geçiyor kiiiii bu olaya da fizik dilinde, evet evet bildiniz, faz geçiÅŸi diyoruz. Dinamik, yani sonsuz zamandan kısa süren, faz geçiÅŸlerini incerlerseniz, aslında çoÄŸumuzun bilmediÄŸi, bilse de sallamadığı bir durum var: Suyu donma sıcaklığının altına soÄŸutmanız illa da katı hale geçeceÄŸi anlamına gelmez. Suyu uygun koÅŸullarda soÄŸutursanız aslında 'süpersoÄŸutulmuÅŸ' su elde edebilirsiniz. Bu su sıfırın altında bir sıcaklıkta olsa bile donma sürecini baÅŸlatacak tetikleyiciden (bu fizik terimi deÄŸil, ben uydurdum) yoksun olduÄŸu sürece faz geçiÅŸi gerçekleÅŸmeyecektir. Bu süper-abc fazların daha çooook örneÄŸini görebilirsiniz saÄŸda solda. Mesela (yukarı bakarsanız) gördüğünüz kimi bulutlar (belki de hepsi, valla bilmiyorum) aslında gazdan sıvı hale geçebilecek yoÄŸunluktayken geçmezler, ama eÄŸer ÅŸehrinizin suya ihtiyacı varsa belediyesi paraya kıyıp uçaktan fiÅŸek attıracak olursa faz geçiÅŸini baÅŸlatıp yaÄŸmur yaÄŸdırabilirsiniz. Ya da süperderiÅŸik bir çözelti olan annenizin çilek reçelindeki ÅŸeker uygun ÅŸartlarda kristallenebilir, vs.

   Bunlar sıkıcı geçiÅŸler. EÄŸer aksiyon istiyorsanız süperısıtılmış suyla oynamak eeeeen iyisidir. (Bunu evde denemeyin, denerseniz de sonra gelip bana patlamayın "Senin yüzünden yandık!" diye.) Youtube'de filan aratırsanız bir sürü vidyosunu bulabilirsiniz bunun: Uygun ÅŸartlarda su kaynama sıcaklığının üstüne, ben diyeyim 120, siz diyin 150 dereceye kadar kaynamadan ısıtılabilir. Bu durumdaki suya bir kaşık, ya da baÅŸka bir ÅŸey attığınız zaman birden inanılmaz bir hızla kaynmaya baÅŸlar.

   Ama bunu yapması kolay deÄŸil tabii. Suyun temiz olması lazım, hatta kimi kaynaklara göre damıtılmış. Sonra ısıtmanın da mümkün olduÄŸunca eÅŸ dağılımlı olması için mikrodalga filan kullanmak gerekebilir. Konu üzerine çekilmiÅŸ bir 'mythbusters' bölümünde adamlar "Ya bunu bütün dünyada yapsa yapsa yılda üç beÅŸ salak yapar da yaralanır" diyorlardı.

   Sözün kısası, kazara yaptım ben bunu. Çay yapmaya çalışıyordum, üç dakika ısıttım suyu mikrodalgada, arada baÅŸka bir ÅŸeyle uÄŸraÅŸtım, su kaynayıp da soÄŸumuÅŸtur zannettiÄŸim için bir üç dakika daha ısıttım. Arada da içine çatal filan soktum, süperısıtılmışsa birden fokurdayıp beni yakmasın diye. Sonra çıkardım, bardağı tezgaha koydum, sol elimle içine çay poÅŸetini attım ki...öyle bir kaynadı, öyle bir kaynadı anlatamam. Ya da anlatırım: Koca su bardağının dibinde bir parmak su kaldı, gerisi bütün mutfaÄŸa yayıldı. PoÅŸeti attığım sol elimin bileÄŸinde kocaman bir yanığım var (aslında artık yok, iyileÅŸti sayılır, iz kalmıycak galiba), bir de alnımın biraz derisi soyuldu. (Evet, su alnıma kadar sıçradı.)

   Hikayeden çıkarılacak ders: Mikrodalgada su kaynatırken dikkatli olun, öyle youtube'de dedikleri kadar da zor deÄŸil birÅŸeyleri süperısıtmak.